Thuốc phóng thích kéo dài – PTKD hiện đang nhận được sự quan tâm đặc biệt đến từ các Công ty Dược lớn trên toàn cầu bởi sự đặc biệt về nồng độ, tác dụng phụ hay liều dùng,…tạo nên những lợi ích to lớn không chỉ đối với nhà sản xuất mà còn cho bệnh nhân nói riêng và thị trường dược phẩm nói chung.

Những dược chất thuộc nhiều nhóm dược lý bệnh khác nhau hiện đã được bào chế dưới dạng PTKD như: tim mạch, hạ đường huyết, kháng viêm corticoids/NSAIDs, hormone,…Thuốc giải phóng kéo dài hiện có quy mô thị trường phân phối toàn cầu với lợi nhuận hơn 32,8 Tỷ USD vào năm 2019 với sự mở rộng với tốc độ CAGR được dự đoán sẽ tăng >7,5% từ 2020-2026.

Mục đích phát triển sản phẩm phóng thích kéo dài – PTKD:

Việc Xuất – Nhập khẩu viên PTKD còn những hạn chế nhất định xoay quanh các vấn đề như: Thuế hải quan; Quy định chặt chẽ về mặt pháp lý tại một số quốc gia đã và đang phát triển. Tuy nhiên việc nghiên cứu – điều chế – sản xuất thuốc PTKD trong ngành Công nghiệp Dược phẩm vẫn đang có những bước phát triển, tăng trưởng một cách vượt bật kèm ưu – nhược điểm của dạng bào chế cũng được cân nhắc kỹ.

Ưu điểm:

Nồng độ thuốc ổn định trong hệ tuần hoàn khi tốc độ hấp thu càng chậm dẫn đến nồng độ thuốc càng ít dao động. Đảm bảo duy trì liên tục nồng độ dược chất trong khoảng trị liệu trong một khoảng thời gian nhất định. Đặc biệt là khi sử dụng thuốc có ngưỡng điều trị hẹp với liều cao hay khắc phục nhược điểm cũng những hoạt chất thuốc có thời gian bán hủy ngắn. Dẫn đến kiểm soát tình trạng bệnh của bệnh nhân một cách dễ dàng, chính xác hơn, nhất là đối với các bệnh mạn tính như Tăng huyết áp, Đái tháo đường, Tim mạch,…

Giảm tác dụng phụ khi hạn chế sự giải phóng hoạt chất một cách ồ ạt, tăng nồng độ dược chất một cách đột ngột trong máu dẫn đến những hiệu ứng quá mức mà thuốc tác động. Điển hình như việc hạ huyết áp khi dùng Nifedipin giải phóng nhanh gây hạ huyết áp đột ngột kéo theo phản xạ tim nhanh.

Cải thiện sự tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân một cách hiệu quả khi giảm số lần dùng thuốc tạo thuận lợi khi sử dụng, đặc biệt đối với bệnh nhân mắc các bệnh mạn tính, người cao tuổi hay phải dùng nhiều loại thuốc,…

Nhược điểm:

Phát triển các sản phẩm PTKD, một số thách thức dành cho đội ngũ nghiên cứu là cần nhiều kinh nghiệm và trình độ chuyên môn, thời gian nghiên cứu kéo dài (bắt buộc nghiên cứu tương đương sinh học), trang thiết bị sản xuất và kiểm nghiệm phù hợp. Ngoài ra, một hạn chế khác của các sản phẩm PTKD là giá thành sản phẩm cao hơn dạng thông thường.

Dạng bào chế PTKD nào?

Bào chế PTKD là một trong những lĩnh vực sản xuất với sự tham gia nghiên cứu & phát triển của hàng loạt các công ty dược lớn nhỏ trên thế giới với đầy tiềm lực, hấp dẫn nên hiện nay có đa dạng sản phẩm có cấu trúc PTKD như:

Viên nén/viên bao phim

Dạng bào chế phổ biến nhất trong các sản phẩm có cấu trúc PTKD với đặc tính ưu điểm như kiểm soát nồng độ dược chất trong máu ổn định, giảm tác dụng phụ mà còn sử dụng một cách dễ dàng đối với bệnh nhân khi dùng đường uống – PO.

Một số sản phẩm phổ biến: DIAMICRON MR 60mg (Gliclazide – Điều trị đái tháo đường); ADALAT LA 60mg (Nifedipine – điều trị huyết áp/tim mạch); VOLTAREN LP 100mg (Diclofenac natri nhóm NSAIDs – Điều trị giảm đau, kháng viêm);…

Miếng dán trên da

Gây tác dụng tại chỗ hoặc đưa dược chất thấm qua da vào hệ tuần hoàn để tác dụng toàn thân khi dùng trên vùng da khỏe, không có vết thương hở. Miếng dán thấm qua da có thể duy trì được nồng độ dược chất tương đối hằng định trong phạm vi điều trị trong thời gian dài (12h- 24h hoặc lâu hơn tùy sản phẩm thuốc), nên dùng thích hợp trong điều trị các bệnh tim mạch, giảm đau trung ương, bổ sung nội tiết tố,…

Một số sản phẩm phổ biến: FENTANYL (Fentanyl – Tác dụng giảm đau); METHYLPHENIDATE (Methylphenidate – Hội chứng ADHD……);...

Viên/que cấy dưới da

Thường áp dụng kỹ thuật bào chế này đối với các sản phẩm có chứa hormon hoặc dược chất giảm đau cần duy trì tác động trong thời gian dài.

Một số sản phẩm phổ biến: Viên cấy dưới da Levonorgestrel (Levonorgestrel – Dùng trong tránh thai); Que cấy dưới da Sixmo (Buprenorphine – Điều trị giảm đau).

Cách nhận biết thuốc có cấu trúc PTKD và lưu ý kèm theo

Cách nhận biết:

Trên vỏ hộp thuốc PTKD thường đính kèm các ký hiệu XR, SR, CR, LP, LA bên cạnh tên sản phẩm PTKD, cụ thể như:

Controlled release (CR) = Sustained release (SR) = Extended release (XR) thường được ký hiệu nhiều đối với các sản phẩm sản xuất tại Châu Âu, Mỹ,…
Liberation prolongee (LP) = Liberation allongee (LA) là ký hiệu được dùng rộng rãi trong một số sản phẩm sản xuất tại Pháp.

Lưu ý kèm theo:

Thuật ngữ Modified release (MR)

Theo DĐVN V định nghĩa dạng thuốc giải phóng biến đổi là dạng thuốc giải phóng có kiểm soát, bao gồm: Dạng thuốc giải phóng kéo dài (CR, XR, SR), giải phóng muộn và giải phóng theo chương trình.

Trên nhãn một số hộp thuốc sẽ không ghi cụ thể là XR mà thay vào đó là MR như: Thuốc đái tháo đường DIAMICRON MR 60mg.

Những lưu ý khi dùng thuốc dạng PTKD

Không được nhai/nghiền/bẻ viên thuốc: Khi thuốc không còn nguyên vẹn, bị phá hủy cấu trúc ban đầu của dạng bào chế sẽ gây nên sự giải phóng ồ ạt một lượng dược chất có hàm lượng cao dẫn đến quá liều và có nguy cơ tử vong.

Cần nhớ rõ và kỹ lưỡng tần số dùng thuốc: Đối với dạng bào chế PTKD khi dùng cần phải lưu ý kĩ để tránh nhầm vì tần suất dùng thuốc sẽ giảm xuống so với thông thường.

Dược chất – API nào phù hợp để phát triển dạng PTKD

Một trong những tiêu chí quan trọng là thời gian bán hủy của thuốc trong huyết tương (T1/2). Thông thường, dược chất có thời gian bán hủy ngắn thì số lần dùng thuốc nhiều nên cân nhắc bào chế dưới dạng PTKD. Bên cạnh T1/2, các đặc tính hóa lý và dược động học của dược chất đó sẽ quyết định xem có phù hợp chuyển qua dạng PTKD hay không, được thể hiện qua hình sau:

Tiềm năng phát triển

Xu hướng dân số đang già đi và tỷ lệ mắc các bệnh mãn tính ngày càng tăng lên. Do đó, xu hướng nghiên cứu các dạng PTKD cũng tăng lên đáng kể, nhất là giai đoạn từ 2010 đến 2020.